سازگاری روانکاوی با زیبایی‌های شرقی
کاکار را دکتر گهر همایون‌پور و گروه فرویدی تهران به جامعه روانکاوی ایران معرفی کردند. وی در حد حافظه‌ی ما یک‌بار به تهران سفر کرده و در سمینار جغرافیای روانکاوی در کنار عده‌ای دیگر از کسانی که به این ایده دل بسته بودند سخنرانی کرد. او حدود سه هفته پیش روی در نقاب خاک کشید.
انتشارات کارناک که قرار بود ناشر آخرین اثر زندگی این روانکاو شناخته شده‌ی هندی باشد پس از مرگ او یادداشتی منتشر کرد و خبر درگذشت وی را با شرحی از آخرین روزهای زندگی او در کار و کوشش به شرح زیر انتشار داد.
با اندوه اعلام می‌کنیم سودهیر کاکار در تاریخ ۲۱ آوریل ۲۰۲۴ به دلیل بیماری طولانی درگذشت. علاوه بر مقالات بسیار مورد تحسین در زمینه نیاز به سازگاری روانکاوی با زیبایی‌های فرهنگ‌های غیرغربی، به‌ویژه هندی، آثار کاکار شامل داستان‌های کوتاه، اندیشه‌های تأملی و رمان‌های مختلفی بود. استعداد قابل توجه او با دریافت جایزه گوته برای ادبیات آلمان تحت تقدیر قرار گرفت؛ او همراه با زیگموند فروید تنها دو روانکاو هستند که این جایزه را دریافت کرده‌اند.
کارناک با سودهیر در کار کتاب جدیدش به نام «جنگل هندی» همکاری می‌کرد، که در حال چاپ است و پس از فوت او منتشر خواهد شد. حتی در آخرین روزهایش، سودهیر به شتاب در کار پاسخگویی بود و در همه مکاتباتش بسیار شایسته و مهربان می‌نمود.
کارناک یادداشت خود را با شرحی کوتاه اما درخشان از سلمان اختر درباره کاکار خاتمه می‌دهد:
سودهیر کاکار در صف برترین‌هایی بود که “آنتروپولوژی روانکاوی” کهنه را به یک “آنتروپولوژی روانکاوی” تازه، مدرن و برای کاربردهای بالینی تبدیل کردند. او یک ارثیه انگیزه‌بخش از کار و سرمایه‌ای است که زنده خواهد ماند. علاوه بر عزاداری، یک جشن هم برای زندگی او باید بگیریم زیرا زندگی او پراکنده، خلاق، جهانی، زیبا و زادآفرین بود. جای او خالی خواهد بود.
ادغام و برگردان از چند یادداشت کوتاه
در یک روز به نظر معمولی که به‌طور غیرمنتظره‌ای مهم شد، سودهیر کاکار، یک دانشجوی جدی اهل هند، خود را در پروازی با روانکاو معروف اریک اریکسون هم سفر یافت. در حرکت جسورانه‌ای عین فیلم‌ها، کاکار فرصت را غنیمت شمرد و سمت اریکسون رفت. پیشنهاد جسورانه‌ای را هم همان اول رو کرد، که شاگرد او شود. اریکسون مجذوب شده، با واقعیت‌گرایی به کاکار راهی می‌دهد: اول دکترا!، بعد از آن می‌توانیم صحبت کنیم. بال پروازی انگار به‌کف آورده، کاکار نه تنها موفق شد که از این چالش کامیاب بیرون آید، بلکه جایگاهی برای خودش به عنوان مشهورترین روانکاو هندی ساخت.
سودهیر کاکار در تاریخ ۲۲ آوریل ۲۰۲۴ درگذشت و ارثیه‌ای از ارتباط عمیق با فرهنگ، دین و معنویت هند را به جا گذاشت. مشارکت‌های او در زمینه‌ی روانکاوی به ویژه موجب شناخته شدن بین‌المللی او شد که شامل بالاترین افتخار مدنی آلمان، نشان افتخار، و جوایز معتبر دیگر است.
سفرهای دور و دراز کاکار چون موضوعاتی که مطالعه می‌کرد؛ رنگارنگ بود.او همچنین قهرمان ملی تنیس روی میز بود!
در خاطراتش گفته:
زندگی من، همانند زندگی ما همه، تحت تأثیر نیروهای ناخودآگاهی بود که واقعاً کنترلی بر آنها نداشتم و تنها بخشی از آن را که ممکن بود در مسیرهایی که ممکن بوده به طور خودآگاه انتخاب کرده باشم به سمتی که خودم انتخاب کرده‌ام سوق دادم…
آغازها
زاده شده در سال ۱۹۳۸ در ناینیتال، زندگی او در ابتدا مجموعه‌ای از تجارب بود. شغل پدرش به عنوان دادستان در زمان حکومت بریتانیا در هند به معنای جابجایی‌های مکرری بود که کاکار جوان را به گستره‌ای از فرهنگ‌های هندی و واقعیت‌های دلگیر تقسیم کرد. این تجارب به طور عمیق بر درک او از روان انسان تأثیر گذاشت.
سیر تحصیلی کاکار جالب و متنوع بود. او با مهندسی مکانیک و مدیریت کسب و کار شروع کرد، اما دیدارش با اریکسون عاملی بود که او را به سمت روانکاوی هدایت کرد.
پس از کسب دکترا در آلمان، کاکار به هاروارد بازگشت و به سرآغازی برای یک حرفه‌ی ممتاز در روانکاوی اقدام کرد. او به هند بازگشت و درمان را آغاز کرد، در حالی که در عین حال در دانشگاه‌ها فعالیت می‌کرد و به عنوان یک استاد برجسته و محقق مهم در مؤسسات معتبر جهانی به عنوان مدرس و محقق شناخته می‌شد.
درک ذهن هندی
نوشته‌های کاکار پیچیدگی‌های ذهن هندی را باز کرد. کتاب نخست او، “دنیای درونی”، در فهم اثرات ارزش‌های فرهنگی و دینی و دینامیک‌های خانوادگی بر هندی‌ها تأثیرگذار بود.
وی درباره‌ی تأثیر فرهنگ بر روانکاوی جایی گفته:
فرهنگ‌ها را می‌توان در نهادهای آنها، آداب و رسوم، هنر و فلسفه شناخت، اما آنها را به طور عمیق‌تری می‌توان در خواب‌ها، فانتزی‌ها و رویاهای مردمانشان شناخت.
یا جای دیگری درباره روانکاوی در هند می‌گوید:
روانکاوی نه تنها یک روش درمانی است بلکه یک زبان جدید برای بیان و فهمیدن دردهای روان است.
و در نهایت درباره پیوند بین شخصیت و فرهنگ باور دارد که:
هر فرهنگی دارای نقشه‌ای از زندگی انسانی است که هم در افسانه‌هایش و هم در ساختار شخصیت‌هایی که پرورش می‌دهد، نمایان می‌شود.
سودهیر کاکار، برجسته‌ترین روانکاو هند که به خوانندگان کمک کرد تا مردان و زنان هندی را مانند هیچ‌کس دیگری درک کنند، در تاریخ ۲۲ آوریل درگذشت. مجله فرانسوی Le Nouvel Observateur او را یکی از ۲۵ متفکر اصلی جهان توصیف کرده بود. مردی با ذکاوت و طناز، که به شدت فرهنگ، آداب اجتماعی، و روابط خانوادگی را بررسی کرد و روشن کرد که چه چیزی هندی‌ها را از شهروندان جهان و هندی‌ها را از یکدیگر متمایز می‌کند.
او میراث غنی‌ای از کتاب‌ها، شامل آثار غیرداستانی و داستانی، از جمله “The Inner World” (که از اولین چاپ آن در سال ۱۹۷۸ مکرر بازچاپ شده)، “Shamans, Mystics and Doctors”, “Intimate Relations: Exploring Indian Sexuality”, “Indians: A Portrait”, “The Colours of Violence”, “The Analyst and Mystic”, “The Kipling File”, “The Ascetic of Desire”, “Young Tagore: The Makings of a Genius” و …. را به جا گذاشته است.
سومانتا داتا، مدیرعامل انتشارات دانشگاه آکسفورد (OUP)، می‌گوید که رحلت کاکار خلأیی را در دایره‌های فکری و ادبی ایجاد خواهد کرد: «او یکی از برجسته‌ترین نویسندگان هند و تحقیقات دقیق او در مورد روان‌شناسی هند پس از استقلال، برای نسل‌ها الهام‌بخش خواهد بود و دیدگاه‌های جهانی را در مورد پیچیدگی‌های هویت فرهنگی غنی‌تر خواهد کرد.» در سال ۲۰۱۱، OUP کتاب “The Essential Sudhir Kakar” را منتشر کرد که شامل ۱۵ مقاله در مورد روانکاوی، فرهنگ و دین و تلاقی آنها در کار کاکار است. بخش ویرایش‌شده‌ای از مقدمه‌ی که روشنفکر ایرانی رامین جهانبگلو بر کتاب نوشته به شرح زیر است:
سودهیر کاکار نه مرد مقدسی است که بر فراز کوه زندگی می‌کند و نه دانشمند متظاهری که حاضر نیست از دیگران گوش دهد و یاد بگیرد؛ او یک انسان قابل توجه و تحلیلگر پرشور تخیل فرهنگی هند است که سال‌ها پیوند صریح بین مدرنیته و سنت در هند را مطالعه کرده است.
در حالی که به تحلیل جنسیت آن‌طور که در هند باستان انجام می‌شد، می‌پردازد، کاکار منتقد سخت‌گیری آداب جنسی محافظه‌کارانه و پوریتانی معاصر هند است. به همین دلیل، ترجمه جدید و تازه‌ای از کاماسوترا که به طور مشترک با وندی دونیگر انجام داده، به نظر می‌رسد تلاشی است برای نقد رفتارهای جنسی مدرن هندی از طریق ارائه این متن کلاسیک اروتیک. کاماسوترا، که بسیاری از گردشگرانی که به هند سفر می‌کنند، آن را به اشتباه به عنوان کتابی درباره موقعیت‌های جنسی می‌شناسند، در واقع یکی از قدیمی‌ترین متون هندو درباره هنر زندگی است. این کتاب نگاه جذابی به جامعه هند باستان ارائه می‌دهد و مشاوره‌های زیادی در مورد پرورش دانش هنرها، خوش‌رویی و آراستگی دارد. ترجمه و مطالعه کاکار از کاماسوترا، اصرار متن باستانی بر تعادل ضروری بین اروتیک و معنوی را بازیابی و بازسازی می‌کند. برای کاکار، معنویت هندی قرار است مساله‌ای عملی باشد که با کیمیاگری شهوت ارتباط دارد. در اینجا اخلاق و جنسیت در هم آمیخته‌اند و حقیقت این است که فردگرایی به شکل غربی آن برای آگاهی جنسی و معنوی سنتی هندی و تجربه آن بیگانه است. برای کاکار تصاویر پنهانی از فردیت در فرهنگ هندی وجود دارد و تجربیات عرفانی در هند این مطلب را نشان می‌دهند. اما سؤالی که همچنان در مرکز کار کاکار قرار دارد این است: تا چه حد نظریه روانکاوی که عمدتاً در کانونی غربی شکل گرفته، هنگامی که به متن هندی اعمال می‌شود، معتبر و معنادار است؟ آیا روان‌شناسی می‌تواند از فرهنگ در تمام تجربه‌های انسانی سر در بیاورد؟ تنها راه درک روش‌شناسی کاکار این است که به این واقعیت اذعان کنیم که او هم درکی از مدرن دارد و هم از سنت.
دیدگاهتان را بنویسید